برای دریافت فایل این شماره از دوفصلنامه به نرم‌افزار کتابخوان “فیدیبو” مراجعه فرمایید.
خداوند را شاکریم که با وقفه‌ای کوتاه، این توفیق حاصل شد تا با انتشار ششمین شماره در خدمت خوانندگان گرامی باشیم.
این شماره از دوفصلنامه در شرایطی منتشر می‌شود که جهان حدود یک سال است با بحران همه‌گیر ویروس کرونا (COVID-19) درگیر است و شاهد اثرات سوء آن بر اقتصاد هستیم. به‌منظور جلوگیری از شیوع بیشتر این ویروس، پروتکل‌های بهداشتی متعددی اعلام شده است. در حالی‌که رعایت همه مقررات بهداشتی برای تک‌تک افراد جامعه بعضاً ناممکن است.
یکی از بخش‌های درگیر و متضرر از شیوع کرونا، کشاورزی است. بطوری‌که بخش قابل توجهی از کارها توسط نیروی انسانی به انجام می‌رسد و رعایت قرنطینه برای فعالان این بخش عملاً ناممکن است. از سویی دیگر، به سبب عدم توجه یا نبود فضای کافی برای رعایت فاصله اجتماعی در بعضی از فعالیت‌های کشاورزی، احتمال شیوع بیماری بیشتر نیز خواهد شد. بنابراین، نقش نیروی انسانی، بعنوان مجری بخش قابل توجهی از فعالیت‌های کشاورزی، خود عاملی مهم در آسیب‌پذیری امنیت غذایی از شیوع این بیماری یا حتی سایر بیماری‌های همه‌گیر است.
این آسیب‌پذیری با کاهش نقش انسان در فعالیت‌های کشاورزی تا حدودی قابل کاهش است. لذا، توسعه مکانیزاسیون یا حتی اتوماسیون و استفاده از فناوریهای روز بجای انسان، می‌تواند به تضمین امنیت غذایی در این شرایط بحرانی کمک شایانی بنماید.
این دوفصلنامه با هدف هم‌افزایی فنی در بخش‌های مختلف کشاورزی و امنیت غذایی منتشر شده است. به همین منظور، از تجربیات متخصصین و صاحبنظران داخلی و بین‌المللی همواره بهره گرفته شده است. هدف از توسعه فناوری‌ها و نوآوری‌های متنوع در کشاورزی، صرفاً نیل به امنیت غذایی و توسعه پایدار کشاورزی است که در همه جای دنیا در صدر اهداف دولت‌ها قرار گرفته است ولو به تراز منفی و هزینه‌کرد و سرمایه‌گذاری در این بخش از محل‌های درآمدی دیگر دولت.
سال‌های متمادی است که بخش کشاورزی مصرف‌کننده بخش قابل توجهی از منابع تولید اعم از زمین، آب، نیروی انسانی و سرمایه است که منابع و سرمایه‌های ملی هستند و باید پس‌اندازی باشند برای همه نسل‌هایی که پس از این خواهند آمد. سالیانه تعداد زیادی متخصص کشاورزی از دانشگاه‌های کشور فارغ‌التحصیل می‌شوند و با توجه به اینکه اغلب دارای پیشینه کشاورزی خانوادگی نیستند، نمی‌توانند بعنوان متخصصین امر نقش‌آفرینی مثمر ثمری داشته باشند. از سویی دیگر، تسهیلات دولتی بدون نقش‌آفرینی مستمر و کارآمد مهندسین کشاورزی در این بخش هزینه می‌گردد که خود جای بازنگری دارد.
با توجه به آنچه امروز شاهد هستیم؛ بهره‌وری پایین منابع در تولیدات کشاورزی، نبود حمایت از مهندسین علاقمند به کارآفرینی در این بخش و رویکرد کند کشاورزان به بهره‌گیری از فناوری‌ها و نوآوری‌های مناسب، لازم است در این خصوص چاره‌اندیشی شود.
از پاییز ۱۳۹۹، یکی از رویکردهای دوفصلنامه “فناوری در کشاورزی” ایجاد علاقه عمومی و آموزش نسل‌های بعدی است که بتوانند با کسب دانش مکفی و سرمایه‌گذاری کمتر وابسته به منابع دولتی گام در این عرصه نهند. بنابراین، از این شماره، آموزش کودکان در سرفصل‌های محتوایی این مجله قرار گفته و امید است تا با تولید محتواهای آموزشی و انگیزشی با عنوان “کشاورزی و کودکان”، گامی مؤثر در راستای ایجاد رابطه‌ای علاقمندانه میان نسل جدید و مباحث کشاورزی و امنیت غذایی برداشته شود.
در پایان، ضمن سپاس از خوانندگان گرامی و صاحب‌نظرانی که با ارسال مقالات خود کمک شایانی به افزایش غنای نشریه افزوده‌اند، لازم می‌دانیم مراتب قدردانی خود را از دست‌اندرکاران نرم‌افزار کتابخوان “فیدیبو” جهت انتشار دوفصلنامه “فناوری در کشاورزی” اعلام نماییم.
محمدباقر لک
آذر‌ماه ۱۳۹۹
گلخانه‌داری بخصوص در کشورهای خشک و نیمه خشک، مانند ایران، یک سرمایه گذاری بلندمدت است که اگر با دانش و فناوری همراه گردد و از متخصصین کشاورزی بهره گرفته شود، می‌تواند سودآور باشد. این شماره از مجله بصورت ویژه نامه گلخانه ارائه شده است. امید است که با اجرای طرح‌های مبتنی بر دانش و پژوهش، آینده روشن‌تری برای امنیت غذایی و توسعه پایدار در ایران عزیز حاصل گردد.
برای دانلود مجله بر روی تصویر کلیک کنید:
به منظور دسترسی آسان و سریع به کلیه مقالات منتشر شده در شماره چهارم از دو فصلنامه فناوری در کشاورزی، می‌توانید بر روی تصویر زیر کلیک نمایید تا فایل اتوران مجله دانلود شود: ادامه مطلب …
شاکری، ص. ۱۳۹۸٫ دستگاه اگزاست هیتر. فناوری در کشاورزی، ۵، ۳۷-۳۵٫
“اگزاست هیتر” نام دستگاهی ست که با قرار گرفتن روی لوله های اگزاست و دودکش می تواند از طریق تبادل حرارتی، گرمای بیشتری از محصولات احتراق دریافت کند و بازده سیستم گرمایشی را افزایش دهد.
بهره برداری از این اختراع در ۱۲ استان، برای صدها دودکش در سه بخش: صنایع کانی غیر فلزی، مرغداری ها و گلخانه ها و دریافت رضایت نامه های متعدد از خریداران، از سوابق شرکت در طی عمر ۴ ساله خود می باشد.
مهم ترین مزایای استفاده از دستگاه اگزاست هیتر :
– کاهش مصرف سوخت هیتر تا ۲۵%
– افزایش میزان گرمایش تا ۳۳%
– سادگی نصب و راه اندازی
– امکان تامین هوای تهویه
لک، م. نیری فرد، ط. ۱۳۹۸٫ ویژه‌نامه گلخانه. فناوری در کشاورزی، ۵، ۳۱-۸٫
گلخانه محلی محفوظ است برای کشت گیاهان، که به وسیله پوشش‌های شفاف پوشیده شده است. پوشش شفاف گلخانه علاوه بر ایجاد شرایط نوری مساعد برای کشت گیاه، باعث ایجاد اثر گلخانه‌ای و محبوس شدن انرژی خورشیدی درون گلخانه می‌گردد و به همین دلیل دمای کافی برای رشد گیاه در فصول سر سال را نیز فراهم می‌آورد. گلخانه‌ها گیاهان را از سرمای بیش از حد زمستان یا گرمای بیش از حد تابستان حفظ می‌کنند و شرایط مطلوب برای تولید محصول در تمام فصول سال را فراهم می‌آورند.
در سازه‌های گلخانه، کلیه عوامل رشد از محیطی، خاکی و آبی قابل کنترل است. دما، رطوبت و شدت نور محیط، شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک و کیفیت آب آبیاری در گلخانه کنترل می‌شود تا شرایط مطلوب رشد برای گیاهان تأمین گردد. علاوه بر این، کنترل آفات، بیماریها و علف‌های هرز در محیط گلخانه نسبت به محیط‌های باز امکان‌پذیرتر است.
در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به توسعه گلخانه‌ها شده است. از دلایل اصلی توسعه گلخانه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) افزایش جمعیت و لزوم تأمین غذای بیشتر
۲) بهره‌وری پایین تولید در محیط‌های باز با توجه به محدودیت‌های فصلی
۳) تغییرات اقلیم و تأثیر ناخوشایند خشکسالی، سرمازدگی و دیگر مخاطرات زمین بر امنیت غذایی
۴) افزایش سطح رفاه و لزوم دسترسی به تنوع مواد غذایی خارج از فصل
۶) نوسان قیمت مواد غذایی در طول سال و لزوم ایجاد ثبات در بازار در طول سال
۷) نیاز به بهره‌گیری از فناوریهای پیشرفته، کاهش سختی کار، هزینهها و احتمال خطای نیروی انسانی
۸) نیاز به قرنطینه مطمئن برای برخی از گیاهان زراعی و زینتی
در این ویژه‌نامه به مسائلی پرداخته شده است که هر گلخانه‌دار باید بداند.
عبدلی، ن. ۱۳۹۸٫ کینوا: خاویار سبز. فناوری در کشاورزی، ۵، ۷-۶٫
کینوا از گیاهان بومی کشورهای آمریکای جنوبی به ویژه بولیوی،شیلی و پرو به شمار می‌رود. دانه های این گیاه منبع غنی پروتئین، منیزیم، فیبر، فسفر،گروه ویتامین ب، پتاسیم، آهن و دیگر مواد معدنی می‌باشند به دلیل همین املاح سرشار به آن خاویار گیاهی میگویند.
سازمان بهداشت جهانی FAO سال ۲۰۱۳ را به عنوان سال جهانی “کینوا” نام گذاری کرد تا مردم جهان با این دانه ارزشمند آشنا شوند.
دانه های کینوا در بسیاری از کشورها به عنوان جایگزین برنج استفاده می‌شود و بسیار مغذی تر، سبک تر و خوش هضم تر در مقایسه با برنج می‌باشد. از این رو این گیاه با نام برنج اینکا نیز خوانده می‌شود.
مؤمنی، د.، مشکات، م. ۱۳۹۸٫ طراحی و ساخت سامانه هشدار سرمازدگی برای گلخانه‌ها، باغات و مزارع. فناوری در کشاورزی، ۵، ۵-۲٫
افت شدید و ناگهانی دما و قرارگرفتن گیاهان به مدت طولانی در دماهای پایین، سرمازدگی محصولات کشاورزی را به دنبال خواهد داشت. در شب‌های صاف اوایل بهار و یا اوایل پاییز، در اثر رهاسازی تمام انرژی دریافتی از خورشید، زمین به تدریج سرد شده و در نزدیکی‌های صبح کاهش درجه حرارت به حداکثر خود می‌رسد و شرایط لازم برای برای بروز سرمازدگی ایجاد می‌شود. همچنین عامل تنش سرما، می‌تواند در اثر وزش باد و یا انتقال توده هوای سرد به یک منطقه باشد. این که هر محصولی در چه دمایی دچار سرمازدگی می‌شود به عوامل مختلفی بستگی دارد. موقعیت مکانی باغ، مدت زمانی که درخت در معرض سرما قرار می‌گیرد، سرعت سرد شدن هوا، رقم درخت، سن درخت و غیره از جمله این عوامل هستند. جوانه‌های باز نشده، سرمای بیشتری در حدود ۰٫۵ تا ۱٫۵ درجه سلسیوس را تحمل می‌کنند. مدت زمان ایجاد سرمازدگی بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه تخمین زده می‌شود. با توجه به تمام عوامل ذکر شده، خسارات ناشی از سرمازدگی می‌تواند برگشت‌پذیر و یا غیرقابل برگشت باشد.
لک، م. ۱۳۹۸٫ لزوم توجه به گلخانه داری، توسعه و تقویت. فناوری در کشاورزی، ۵، ۱٫
تغییرات جهانی اقلیم بسیاری از کشورها را دستخوش تغییرات زیادی کرده است و کشاورزان در اقصی نقاط جهان با مشکلاتی مواجه شده‌اند. تغییرات اقلیم نه تنها بار مالی سنگینی بر دوش کشاورزان می‌گذارد، بلکه امنیت غذایی جامعه را نیز با مخاطره روبه رو می‌کند. از طرفی دیگر، تغییر حجم تولیدات کشاورزی نوسان زیادی را در بازار ایجاد می‌کند که باعث جلب نظر کشاورزان به سمت کاشت محصولی می‌شود که از قیمت بالاتری برخوردار است. همین امر موجب عدم تعادل در عرضه سایر محصولات مورد نیاز در بازار می‌گردد.
در تابستان سال۱۳۹۷ بعلت عدم تناسب بین عرضه و تقاضای گوجه فرنگی، شاهد افزایش ۱۵۱ درصدی در قیمت این محصول نسبت به سال۱۳۹۶ بودیم. در نتیجه، در سال۱۳۹۸، سطح زیادی از اراضی به کشت این محصول اختصاص یافت. علیرغم حجم بالای عرضه محصول در یک بازه زمانی، صادرات این محصول ممنوع و افت قیمت شدیدی رخ داد و بسیاری از کشاورزان متحمل ضرر شدند. بررسی سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در سال‌های مختلف، نشان‌دهنده نوسان آن متناسب با قیمت محصول در سال پیش است که همین امر موجب ایجاد اخلال در بازار محصولات کشاورزی می‌گردد.
اجرایی شدن طرح الگوی کشت می تواند حلقه مفقوده خروج از این نوسان قیمت باشد. طرح الگوی کشت، با توجه به ظرفیت‌های هر استان مشخص می‌کند که چه محصولی، در چه فصلی و در چه سطحی کشت شود. اما در عمل، سالیان درازی است که این طرح بدون ضمانت اجرایی بر روی میز مانده است.
راه حل دیگر این مشکل، پشت در گلخانه‌ها است. بسیاری از ارقام محصولات صیفی قابلیت کشت در گلخانه‌ها را دارند و گلخانه‌داران می‌توانند با تأمین محصول در تمام طول سال، نقش مهمی در برقراری تعادل بازار داشته باشند. از سویی دیگر، تغییرات آب و هوایی بر کشت گلخانه‌ای اثر نداشته و موجب از دست دادن ناگهانی حجم زیادی از محصول نخواهند شد.
گلخانه‌داری بخصوص در کشورهای خشک و نیمه خشک، مانند ایران، یک سرمایه گذاری بلندمدت است که اگر با دانش و فناوری همراه گردد و از متخصصین کشاورزی بهره گرفته شود، می‌تواند سودآور باشد. خاطرنشان می‌سازد که بهره‌گیری از دانش و فناوریهای روز در این مسیر یک شرط اساسی برای حصول موفقیت است. شاهد این مدعا کشور هلند است که با مساحتی برابر سه استان شمالی کشور، به کمک کشت‌های گلخانه‌ای گسترده (بیش از۵۰ درصد از سطح زیر کشت) و به کارگیری متخصصین و مهندسین کشاورزی، موفق شده است که تا دوبرابر درآمد نفتی ایران را از این بخش کسب کند و تبدیل به دومین صادرکننده بزرگ محصولات کشاورزی در جهان گردد.
امید است که با اجرای طرح‌های مبتنی بر دانش و پژوهش، آینده روشن‌تری برای امنیت غذایی و توسعه پایدار در ایران عزیز حاصل گردد.
در پایان، از کلیه پژوهشگران و صاحبان ایده در عرصه‌های مختلف کشاورزی دعوت به‌عمل می‌آید که با انتشار محتواهای متنی و چندرسانه‌ای خود در دوفصلنامه فناوری در کشاورزی، خوانندگان را از آخرین یافته های خود مطلع سازند.
