نوشته‌ها

مجله 5

ویژه نامه گلخانه

لک، م. نیری فرد، ط. ۱۳۹۸٫ ویژه‌نامه گلخانه. فناوری در کشاورزی، ۵، ۳۱-۸٫

گلخانه محلی محفوظ است برای کشت گیاهان، که به وسیله پوشش‌های شفاف پوشیده شده است. پوشش شفاف گلخانه علاوه بر ایجاد شرایط نوری مساعد برای کشت گیاه، باعث ایجاد اثر گلخانه‌ای و محبوس شدن انرژی خورشیدی درون گلخانه می‌گردد و به همین دلیل دمای کافی برای رشد گیاه در فصول سر سال را نیز فراهم می‌آورد. گلخانه‌ها گیاهان را از سرمای بیش از حد زمستان یا گرمای بیش از حد تابستان حفظ می‌کنند و شرایط مطلوب برای تولید محصول در تمام فصول سال را فراهم می‌آورند.
در سازه‌های گلخانه، کلیه عوامل رشد از محیطی، خاکی و آبی قابل کنترل است. دما، رطوبت و شدت نور محیط، شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک و کیفیت آب آبیاری در گلخانه کنترل می‌شود تا شرایط مطلوب رشد برای گیاهان تأمین گردد. علاوه بر این، کنترل آفات، بیماری‎ها و علف‌های هرز در محیط گلخانه نسبت به محیط‌های باز امکان‌پذیرتر است.
در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به توسعه گلخانه‌ها شده است. از دلایل اصلی توسعه گلخانه‎ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) افزایش جمعیت و لزوم تأمین غذای بیشتر
۲) بهره‎وری پایین تولید در محیط‌های باز با توجه به محدودیت‌های فصلی
۳) تغییرات اقلیم و تأثیر ناخوشایند خشکسالی، سرمازدگی و دیگر مخاطرات زمین بر امنیت غذایی
۴) افزایش سطح رفاه و لزوم دسترسی به تنوع مواد غذایی خارج از فصل
۶) نوسان قیمت مواد غذایی در طول سال و لزوم ایجاد ثبات در بازار در طول سال
۷) نیاز به بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، کاهش سختی کار، هزینه‎ها و احتمال خطای نیروی انسانی
۸) نیاز به قرنطینه مطمئن برای برخی از گیاهان زراعی و زینتی

در این ویژه‌نامه به مسائلی پرداخته شده است که هر گلخانه‌دار باید بداند.

برای دریافت فایل کامل مقاله لطفاً کلیک نمایید.

۵ (۳)

مجله 5

کینوا: خاویار سبز

عبدلی، ن. ۱۳۹۸٫ کینوا: خاویار سبز. فناوری در کشاورزی، ۵، ۷-۶٫

کینوا از گیاهان بومی کشورهای آمریکای جنوبی به ویژه بولیوی،شیلی و پرو به شمار می‌رود. دانه های این گیاه منبع غنی پروتئین، منیزیم، فیبر، فسفر،گروه ویتامین ب، پتاسیم، آهن و دیگر مواد معدنی می‌باشند به دلیل همین املاح سرشار به آن خاویار گیاهی میگویند.
سازمان بهداشت جهانی FAO سال ۲۰۱۳ را به عنوان سال جهانی “کینوا” نام گذاری کرد تا مردم جهان با این دانه ارزشمند آشنا شوند.
دانه های کینوا در بسیاری از کشورها به عنوان جایگزین برنج استفاده می‌شود و بسیار مغذی تر، سبک تر و خوش هضم تر در مقایسه با برنج می‌باشد. از این رو این گیاه با نام برنج اینکا نیز خوانده می‎شود.

برای دریافت فایل کامل مقاله لطفاً کلیک نمایید.
۵ (۲)

مجله 5

سخنی با خوانندگان (شماره ۵)

لک، م. ۱۳۹۸٫ لزوم توجه به گلخانه داری، توسعه و تقویت. فناوری در کشاورزی، ۵، ۱٫

تغییرات جهانی اقلیم بسیاری از کشورها را دستخوش تغییرات زیادی کرده است و کشاورزان در اقصی نقاط جهان با مشکلاتی مواجه شده‌اند. تغییرات اقلیم نه تنها بار مالی سنگینی بر دوش کشاورزان می‌گذارد، بلکه امنیت غذایی جامعه را نیز با مخاطره روبه رو می‌کند. از طرفی دیگر، تغییر حجم تولیدات کشاورزی نوسان زیادی را در بازار ایجاد می‌کند که باعث جلب نظر کشاورزان به سمت کاشت محصولی می‌شود که از قیمت بالاتری برخوردار است. همین امر موجب عدم تعادل در عرضه سایر محصولات مورد نیاز در بازار می‌گردد.

در تابستان سال۱۳۹۷ بعلت عدم تناسب بین عرضه و تقاضای گوجه فرنگی، شاهد افزایش ۱۵۱ درصدی در قیمت این محصول نسبت به سال۱۳۹۶ بودیم. در نتیجه، در سال۱۳۹۸، سطح زیادی از اراضی به کشت این محصول اختصاص یافت. علیرغم حجم بالای عرضه محصول در یک بازه زمانی، صادرات این محصول ممنوع و افت قیمت شدیدی رخ داد و بسیاری از کشاورزان متحمل ضرر شدند. بررسی سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در سال‌های مختلف، نشان‌دهنده نوسان آن متناسب با قیمت محصول در سال پیش است که همین امر موجب ایجاد اخلال در بازار محصولات کشاورزی می‌گردد.

اجرایی شدن طرح الگوی کشت می تواند حلقه مفقوده خروج از این نوسان قیمت باشد. طرح الگوی کشت، با توجه به ظرفیت‌های هر استان مشخص می‌کند که چه محصولی، در چه فصلی و در چه سطحی کشت شود. اما در عمل، سالیان درازی است که این طرح بدون ضمانت اجرایی بر روی میز مانده است.

راه حل دیگر این مشکل، پشت در گلخانه‌ها است. بسیاری از ارقام محصولات صیفی قابلیت کشت در گلخانه‌ها را دارند و گلخانه‌داران می‌توانند با تأمین محصول در تمام طول سال، نقش مهمی در برقراری تعادل بازار داشته باشند.‌ از سویی دیگر، تغییرات آب و هوایی بر کشت گلخانه‌ای اثر نداشته و موجب از دست دادن ناگهانی حجم زیادی از محصول نخواهند شد.

گلخانه‌داری بخصوص در کشورهای خشک و نیمه خشک، مانند ایران، یک سرمایه گذاری بلندمدت است که اگر با دانش و فناوری همراه گردد و از متخصصین کشاورزی بهره گرفته شود، می‌تواند سودآور باشد. خاطرنشان می‌سازد که بهره‌گیری از دانش و فناوری‌های روز در این مسیر یک شرط اساسی برای حصول موفقیت است. شاهد این مدعا کشور هلند است که با مساحتی برابر سه استان شمالی کشور، به کمک کشت‌های گلخانه‌ای گسترده (بیش از۵۰ درصد از سطح زیر کشت) و به کارگیری متخصصین و مهندسین کشاورزی، موفق شده است که تا دوبرابر درآمد نفتی ایران را از این بخش کسب کند و تبدیل به دومین صادرکننده بزرگ محصولات کشاورزی در جهان گردد.

امید است که با اجرای طرح‌های مبتنی بر دانش و پژوهش، آینده روشن‌تری برای امنیت غذایی و توسعه پایدار در ایران عزیز حاصل گردد.

در پایان، از کلیه پژوهشگران و صاحبان ایده در عرصه‌های مختلف کشاورزی دعوت به‌عمل می‌آید که با انتشار محتواهای متنی و چندرسانه‌ای خود در دوفصلنامه فناوری در کشاورزی، خوانندگان را از آخرین یافته های خود مطلع سازند.

۵-۵٫pdf

کاهش اثرات خشکسالی و سیلاب در کشاورزی

نیری‌فرد، ط. ۱۳۹۸٫ کاهش اثرات خشکسالی و سیلاب در کشاورزی. فناوری در کشاورزی، ۴، ۳-۲

خشکسالی و سیلاب خطرات قابل توجهی را برای تولید محصولات کشاورزی به وجود می آورند. افزایش تقاضا برای غذا و خوراک دام، در بسیاری از مناطق رقابت بر سر منابع محدود آب را  تشدید می کند، در نتیجه این رقابت‌ها، تنش های اساسی و آسیب پذیری به کمبود آب افزایش می یابد. سیل همچنین می تواند به شدت بر تولید محصولات کشاورزی در برخی از مناطق تأثیر بگذارد و با افزایش مساله شهرنشینی این سوال مطرح می شود که چگونه مناطق روستایی و شهری باید در خطر سیل سهیم باشند. تغییرات اقلیمی موجب افزایش شدت خشکسالی‌ها و سیلاب‌ها در بسیاری از مناطق خواهد شد ، در نتیجه چالش مدیریت اینگونه خطرات نیز جدی تر خواهد بود.

دریافت فایل مقاله

۴-۱

سخنی با خوانندگان (شماره ۴)

موقعیت جغرافیایی ایران ویژگی‌های اقلیمی منحصر بفردی به آن داده است. به طوری‌که بهره‌برداری از انواع مختلف محصولات کشاورزی در تمام طول سال در محیط باز در این سرزمین چهار فصل امکان‌پذیر می‌باشد. اما، تولید و بازار محصولات کشاورزی در ایران همواره با فراز و نشیب‌های فراوانی روبرو بوده است. وقوع خشکسالی‌ها و ترسالی‌ها، نوسان قیمت، تنش‌های منطقه‌ای و روابط دیپلماسی گاهی موجب رونق و گاهی دچار کسادی کار کشاورزان شده است. بروز انواع مخاطرات زمین از جمله خشکسالی، ریزگرد، تگرگ، سیل، زمین رانش، فرونشست، فروچاله و … در این بخش از زمین همواره زندگی را دستخوش تهدیدهای طبیعی کرده است. از سویی دیگر، مسائل سیاسی و تنش‌های منطقه‌ای موجب تشدید آسیب‌پذیری کشور در تأمین امنیت غذایی شده است.

در راستای کاهش اثرات بحران بر زندگی مردم، تا کنون مجموعه‌های مختلفی درگیر بوده و هستند که عمدتاً در قالب ساختارهای حاکمیتی فعال می‌باشند. اما، کمک‌های مردمی و حمایت‌های مادی و معنوی یکایک مردم در رفع مشکلات و بلایای ناگهانی همواره به تسریع در مدیریت بحران کمک کرده است.

در میان بحران‌های مبتلابه، تهدید منابع و امنیت غذایی، بیکاری، افزایش جمعیت و عدم توازن در توزیع امکانات از جمله مواردی هستند که به سبب کندی بروز عزمی جدی و ضربتی برای مدیریت آن‌ها جزم نشده است.

تأمین امنیت غذایی در گروی مدیریت درست منابع و برنامه‌ریزی رشد جمعیت می‌باشد که پی‌آمد آن توزیع متوازن امکانات می‌باشد. در عین حال که ضمن نیل به این اهداف، اشتغال‌زایی نیز صورت می‌گیرد.

باید پذیرفت که اشتغال در بخش کشاورزی با نگرشی سنتی دیگر پاسخگوی نیازهای کنونی نیست. همچنان که روش‌های سنتی تولید جای خود را به مکانیزاسیون داده‌اند و در حال دوره گذار به خودکارسازی هستند؛ بهره‌گیری از نیروی بدنی نیز باید متناسب با پیشرفت فناوری کاسته شود و فکر و مهارت کارگر و کارمند جایگزین آن گردد.

در حال حاضر، یافتن نیروی کارگری کارآمد در بخش باغبانی و گلخانه برای کارفرما تبدیل به یک معضل بزرگ شده است. زیرا، در این بخش‌ها فناوری به خوبی رشد نکرده است و بسیاری از کارها هنوز با بهره‌گیری از نیروی بدنی کارگر انجام می‌گیرد. از سویی دیگر، یافتن راه حل ساده برای کسب درآمد بیشتر حق یک کارگر است و موجب امتناع کارگران از انجام کارهای بدنی سخت می‌شود. همین ملاحظات موجب بالارفتن هزینه کارگری در این‌گونه امور شده است و نیازمند چاره‌اندیشی می‌باشد.

با توجه به نیاز روزافزون کشور به تولیدات کشاورزی، لازم است نگرشی عمیق‌تر به مقوله انتخاب فناوری‌های درخور کشاورزی در بخش‌های مختلف و متناسب با نیازهای بومی داشت. این نگرش لزوماً محدود به نقش آفرینی ساختار حاکمیتی نمی‌شود، بلکه بخش خصوصی با ارائه فناوری‌های متناسب می‌تواند ضمن رفع معضل ناکارآمدی نیروی کارگری از منافع آن نیز متنعم گردد. در همین راستا، مدیریت وبسایت تخصصی مکانیزاسیون راهکارهای مختلفی را ارائه کرده است که از آن جمله می‌توان به تشویق و ایجاد زیرساخت برای صاحبان ایده در راستای ایجاد گروه‌های کاری و راه‌اندازی سامانه‌های همیار کشاورز و ارزیابی خدمات کشاورزی اشاره کرد.

لذا، این امید است که با بومی کردن فناوری‌ها و توسعه فناوری‌های درخور، راهکاری اساسی برای عبور از بحران‌های کنونی ارائه گردد، اشتغال در بخش صنایع مربوطه ایجاد شده و موجبات رونق کسب و کار‌های بومی محقق گردد.

 

دکتر محمدباقر لک

خردادماه ۱۳۹۸

نقش مهندسین بیوسیستم در تأمین امنیت غذایی

لک، م.ب. ۱۳۹۷٫ نقش مهندسین بیوسیستم در تأمین امنیت غذایی. فناوری در کشاورزی، ۳، ۴-۲٫

فراهم بودن غذا، دسترسی فیزیکی و اقتصادی به غذا، بهره مندی از غذا و ثبات در طول زمان چهار معیار برای ارزیابی تأمین امنیت غذایی در یک جامعه هستند. این مهم زمانی تحقق می یابد که همه مردم، همیشه، دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی به غذای کافی، سالم و مغذی داشته باشند که نیازها و ترجیحات غذایی آنها را برای زندگی فعال و سالم تأمین نماید.

مهندسی بیوسیستم بعنوان میانجی کشاورزی و صنعت، متولی بخش فنی و مهندسی کشاورزی بوده است و از ابتدای قرن بیستم و پیدایش مکانیزاسیون کشاورزی با ورود نخستین تراکتورها به مزرعه شکل گرفت. پس از رشد مکانیزاسیون و توسعه انواع ماشین‌ها، تجهیزات و منابع پرتوان که با شدت دادن به عملیات کشاورزی، موجب تخریب محیط زیست شدند؛ توسعه انواع روش‌های خاک‌ورزی حفاظتی از دهه ۱۹۷۰، پیدایش مفاهیمی همچون کشاورزی دقیق از اواخر دهه ۱۹۸۰ و توجه ویژه به بالابردن بهره‌وری تولید در محیط‌های قابل کنترل مانند گلخانه از جمله اقدامات مهندسی بیوسیستم در راستای نیل به کشاورزی پایدار و تأمین امنیت غذایی بوده است. در عین حال که متخصصین بیوسیستم دامنه فعالیت خود را به زراعت و باغبانی محدود نکرده و در طی دهه‌های اخیر در همه موضوعات کشاورزی و غذا، از جمله امور دام، طیور، آبزیان و حتی صنایع غذایی ورود کرده و نه تنها به دنبال افزایش بهره‌وری تولید بوده‌اند که در زمینه فرآوری‌های پس از برداشت و صنایع وابسته به کشاورزی فعالیت گسترده‌ای کرده‌اند.

دریافت فایل مقاله

۳-۱

سخنی با خوانندگان (شماره ۳)

سومین شماره از دوفصلنامه “فناوری در کشاورزی” در شرایطی منتشر می‌گردد که کشور با دور جدیدی از کارشکنی‌‌های بین‌المللی روبرو شده است. تلاش دولتمردان همواره این بوده است که اثر این تحریم‌ها را به کمترین حد ممکن برسانند. اما باید پذیرفت که افزایش نرخ دلار و اعمال محدودیت‌های بازرگانی، اقتصاد نفتی کشور را شدیداً دچار مشکل خواهد کرد.

با توجه به اهمیت نقش امنیت غذایی در توسعه پایدار، لازم است متخصصین امر تلاش‎های بیشتری در این زمینه داشته باشند. خودکفایی در تأمین نهاده‌های کشاورزی و بومی‌سازی فناوری‌های وابسته به آن از جمله این تلاش‌هاست. از این گذشته، ارائه روش‌هایی کارآمد و ارزان برای افزایش بهره‌وری و ارزش افزوده حاصل از تولید تا توسعه فرآوری­های پس از برداشت می‌تواند کمک شایانی به کاهش وابستگی خارجی نماید.

در این شماره نیز به دنبال ارائه مطالبی کاربردی در زمینه فناوری‌های مرتبط با کشاورزی هستیم؛ امید است که مفید فایده واقع گردد.

مخاطبان این رسانه تصمیم‌گیران، کشاورزان، صنعت‌گران، پژوهشگران، دانشگاهیان، شرکت‌های خدماتی و آحادی هستند که به نحوی با موضوع امنیت غذایی درگیر هستند یا علاقمند به مطالعه در این زمینه می‌باشند.

در پایان از همه صاحب­نظران دعوت بعمل می‌آید تا با ارسال مطالب (نوشتاری یا چندرسانه‌ای)، پیشنهادها و انتقادات خود ما را در غنای بیشتر این رسانه یاری رسانید.

 

دکتر محمدباقر لک

آذرماه ۱۳۹۷

مهندسی گلخانه

لک، م.ب. ۱۳۸۷٫ مهندسی گلخانه. فناوری در کشاورزی، ۲، ۷-۴٫

 

با افزایش جمعیت، کاهش منابع و تغییرات اقلیمی، امنیت غذایی در قرن بیستم شدیداً تهدید می‌شد. تولید محصولات کشاورزی کافی، ارزان و با کیفیت در تمام فصول سال نیازمند کنترل کامل تمامی فرآیند رشد و نمو گیاه تا مصرف بود. همین امر منجر به توسعه انواع گلخانه­‌ها در قرن بیستم شد که البته محدود به گلخانه‌­های تولید سبزی و صیفی نشد. از جمله مواردی که در صنعت گلخانه بدان پرداخته شده است می­‌توان به گلخانه‌­های تولید گیاهان زینتی و گلخانه‌­های تولید جلبک اشاره کرد.

توسعه فیزیکی گلخانه‌­ها در بسیاری از موارد پاسخگوی نیازها نبود. بنابراین، اصلاحات متعددی در گلخانه‌­ها برای کاهش هزینه­‌های احداث و بهره‌­برداری، بهینه‌­سازی مصرف انرژی و آب، مقاومت سازه در مقابل شرایط جوی و سامانه‌­های کنترل محیط گلخانه انجام گرفت.

دریافت فایل مقاله

۲-۳